Dak- en thuisloosheid
22
Onrustwekkende tienerzwangerschappen
Kwetsbare Intra-Europese tienermeisjes hangen rond inloopcentra waar dak- en thuisloze mensen komen, om hun diensten aan te bieden in ruil voor geld. Daar bovenop komt dat deze meisjes geen anticonceptiva nemen wegens te duur, geen zelfbeschikkingsrecht of omdat ze kiezen voor zwangerschap en er fier op zijn. Vaak komen daar dus tienerzwangerschappen in precaire situaties uit voort.
Bijkomend probleem is dat de meest geschikte anticonceptiva (niet-orale zoals spiraaltje, ring, pleister, implantaat ...) niet aangevraagd kunnen worden via de medische kaart, maar abortus wel.
Inzake concretisering van het signaal :
Er zijn geen recente concrete signalen van deze problematiek, noch vanuit de inloopcentra, noch vanuit de straathoekwerkers die daar regelmatig komen. Er is dus momenteel ook geen zicht op de grootte van de groep en leeftijd van de meisjes. In het verleden en vanuit een ander signaal rond café prostitutie kunnen we vermoeden dat het om jonge mensen zou gaan die zich aanbieden om een bron van inkomsten te hebben. Er is echter geen indicatie dat hier problematische en/of ongewenste zwangerschappen uit voort komen of sprake kan zijn van een correlatie. Het is niet evident om data met betrekking tot deze problematiek te verzamelen, gezien de signalen niet altijd even duidelijk of traceerbaar zijn en niet toelaten om op een concreet niveau de eventuele problematiek te exploreren.
Inzake terugbetaalbaarheid van anticonceptiva :
- Voor personen die in regel zijn met verzekerbaarheid in het kader van ziekte-en invaliditeitsverzekering : een aantal vormen van anticonceptie voor vrouwen jonger dan 25 jaar of ouder dan 24 jaar met verhoogde tegemoetkoming, is gratis (inclusief morning-afterpil) . Een aantal andere vormen van anticonceptie voor deze doelgroep worden gedeeltelijk terugbetaald. In de meeste gevallen wordt de terugbetaling automatisch verrekend via het systeem de derdebetaler (overzicht RIZIV : https://www.riziv.fgov.be/nl/themas/kost-terugbetaling/door-ziekenfonds/geneesmiddel-gezondheidsproduct/terugbetalen/Paginas/voorbehoedsmiddelen-jonge-vrouwen.aspx)
- OCMW-tussenkomst in de kosten anticonceptie indien niet of niet volledig gedekt door RIZIV voor cliënten met een inkomen volgens barema leefloon : aanvragen en voorstellen voor tussenkomst in kosten van anticonceptie kaderen steeds in een hulpverleningstraject waarbij de maatschappelijk werker het onderwerp van seksualiteit en gezinsplanning bespreekbaar maakt met de cliënt én een sociaal-financieel onderzoek die de nood aan financiële tussenkomst verantwoordt omwille van de aanwezigheid van een financiële drempel voor de aankoop van anticonceptie. Dergelijke tussenkomsten kaderen beleidsmatig in de preventie van kinderarmoede, in casu door het inperken van ongewenste zwangerschappen.
- Personen die niet in regel zijn met de verzekerbaarheid in het kader van de ziekte- en invaliditeitsverzekering, maar recht hebben op dringende medische hulp voor mensen zonder wettig verblijf : zelfde regeling als RIZIV op voorwaarde dat een voorschrijvende arts de anticonceptie attesteert als ‘dringende medische hulp’. Aangezien ‘dringend’ zoals bedoeld in het KB zowel preventieve als curatieve geneeskundige prestaties of producten kan omvatten, wordt dit inderdaad regelmatig in kwetsbare situaties als dringend geattesteerd.
Inzake begeleidingsmogelijkheden van kwetsbare zwangeren :
Begeleiding tijdens zwangerschap en/of tienermoederschap kan via verschillende zorg- of welzijnsactoren waaronder:
- Vroedvrouwen zijn deskundigen op het gebied van zwangerschap, bevalling en kraamperiode, controleren de gezondheid van moeder en kind, verwijzen door naar andere beroepsbeoefenaars in de gezondheidszorg, kunnen extra ondersteuning bieden bij tienermoederschap of ongeplande zwangerschappen en fungeren vaak als vertrouwenspersoon.
- Lejo vzw : de werking Tienerouders van Lejo vzw ondersteunt tienerouders voor en na bevalling.
- Fara vzw : informeert en ondersteunt bij (on)geplande tienerzwangerschap, maakt keuzes mbt ongepland zwanger zijn bespreekbaar en bereidt desgevallend tienerouderschap voor in samenspraak met de hulpvrager en haar omgeving.
- Kind&Gezin
- VZW De Sloep waar onder meer begeleiding van een doula kan ingezet worden. Een doula is een zwangerschaps- en bevallingscoach. Zij voeren geen medische handelingen uit, dat is de taak van de vroedvrouwen, huisartsen en gynaecologen. Doula bieden wel een emotionele en fysieke vertrouwenspersoon tijdens de zwangerschap en bevalling. Zij bereiden ouders voor op de bevalling en zijn vanaf het begin van de arbeid aanwezig totdat de baby geboren is. Onderzoek heeft aangetoond dat wanneer er een doula aanwezig is dat bevallingen vlotter verlopen en dat er minder medische interventies nodig zijn.
Begeleiding is echter steeds afhankelijk van de vrij wil en elementen van de eigen sociale of culturele context.
34
Steeds meer mensen thuisloos door woningcrisis
Er zijn zo goed als geen woningen meer te vinden in Gent. Mensen die een opzeg van hun huurovereenkomst hebben gekregen, vinden geen betaalbare woning meer. Ze komen dan in de laatste weken voor de deadline aankloppen bij eerstelijnswerkers voor hulp bij het zoeken. Vaak zijn het alleenstaande ouders of mensen met een vervangingsinkomen maar steeds meer ook werkende mensen met een laag inkomen. De machteloosheid bij de eerstelijnswerkers is zeer groot. Zij kunnen hooguit voorzien in een warme doorverwijzing, maar zien steeds meer dat mensen ‘dak- of thuisloos’ worden. Ze logeren bij familie of vrienden tot er een oplossing komt, of komen noodgedwongen in precaire woonomstandigheden terecht.
Noot: er is een telling gebeurd van de dak- en thuislozen waardoor er vanaf maart 2021 voor het eerst betrouwbare cijfers zullen zijn.
Kennisverzameling: het project ROOF initieerde de eerste dak- en thuislozentelling in Gent en organiseert de local action group in het kader van het Europees project. Stad Gent engageert zich om naar Functional Zero te gaan en in te zetten op Housing First.
Bundeling van krachten: Taskforce Wonen en Opvang blijft beleid, administratie en middenveld samenbrengen om signalen te capteren en oplossingen uit te werken.
Projecten: via projectoproepen geeft Stad Gent het middenveld de kans om nieuwe modellen van betaalbare huisvesting voor de meest kwetsbare doelgroepen te ontwikkelen. De oproepen zijn gericht op daklozen, instellingverlaters en mensen met beperkingen.
Dienstverlening: enerzijds werden woningzoekers aangeworven om mensen te begeleiden bij hun zoektocht naar een huurwoning, anderzijds worden de woonwijzers versterkt met bijkomende consulenten om informatie en advies te geven aan woningzoekenden.
Financiële ondersteuning: de relance huurpremie voor gezinnen tussen twee en vier jaar op de wachtlijst voor een sociale woning bood een eenmalige tijdelijke ondersteuning van 40 euro per maand. Uit dit project werden leerpunten gehaald om gezinnen beter toe te leiden naar de Vlaamse huursubsidie en huurpremie.
Via het project ‘Opname Huurpremie’, waar de woonwijzer de potentieel rechthebbenden op een Vlaamse huurpremie actief contacteren en ondersteunen bij hun aanvraag, werd ingezet op het maximaal uitputten van bepaalde rechten. Het project werd ondertussen omgezet naar reguliere werking.
49
Nood aan tijdelijke opvang voor zieke dak- en thuisloze mensen®
Bij ontslag uit het (psychiatrisch) ziekenhuis is er nood aan een plek met medische opvolging en verzorging waar dak- en thuisloze mensen tijdelijk kunnen verblijven om te herstellen. Nu weten ziekenhuizen, wijkgezondheidscentra en andere actoren vaak geen blijf met deze patiënten. Daarnaast zijn er ook meer dakloze oude intra-Europese migranten met medische en psychische problemen die nergens terecht kunnen.
Van 2018 tot augustus 2020 was er via het project Vesalius de mogelijkheid om time out te voorzien voor een aantal zieke dak-en thuisloze personen. In augustus 2020 stopte deze werking.
In april 2023 voorzien we na goedkeuring van het schepencollege eind maart 2023 de opstart van een medisch herstelverblijf met 5 herstelbedden voor daklozen volwassenen met een medische zorgnood die niet goed behandeld of opgevolgd kan worden vanop de straat, nachtopvang of een openbare ruimte.
Dit zal in samenwerking zijn met de Gentse ziekenhuizen, de huisartsenvereniging en de wijkgezondheidscentra, RIZIV, OCMW Gent, De Wijde Zorg vzw.
50
Zichtbare dakloosheid©
Dakloosheid is zichtbaar in het straatbeeld. Een 140-tal mensen kiest voor de straat en niet voor de nachtopvang of voor opvangcentra voor dak- en thuislozen. Sommigen weigeren alle hulp, anderen geven zelf een aantal redenen op waarom ze de opvanginitiatieven mijden: er zijn psychiatrische patiënten, er zijn mensen die ze niet willen zien, ze vinden het daar onveilig, ze werden tijdelijk uitgesloten of ze willen zich niet aan de regels houden.
Ondanks de vele inspanningen vanuit Stad Gent zijn er nog steeds mensen die geen huisvesting vinden, en in woonwagens of illegale constructies her en der in de stad gaan wonen.
Door de lockdowns en de nachtklok wordt het nog duidelijker welke mensen niet in hun kot kunnen blijven, omdat ze er geen hebben.
Naast nachtopvang, hebben dak- en thuisloze mensen ook overdag nood aan warme rustplekken verspreid over de stad. De inloopcentra en de Enchanté-partners bieden dit al maar de vraag is groter dan het aanbod, zeker tijdens de lockdown.
In oktober 2020 werd de Gentse daklozentelling uitgevoerd door de KUL in opdracht van de Koning Boudewijn Stichting. Dit biedt een inzicht in zowel de zichtbare als de verdoken dakloosheid.
Gent heeft 2 inloopcentra, uitgebaat door CAW. Daarnaast is er, zoals het signaal ook aangeeft, een ruimer aanbod van ontmoetingsplaatsen zoals OpStap, Villa Voortman,... Tijdens de COVID-19 periode werd de toegang tot de inloopcentra effectief strikter in functie van het managen van de beperkte capaciteit. Deze kwam er door de strikte regels in verband met 'social distancing',... Dit betekende dat enkel mensen zonder ander alternatieven in de inloopcentra terecht konden. Daarnaast sloten een aantal werkingen tijdelijk de deuren.
Op dit moment is de situatie anders. Alle dag- en nachtopvanginitiatieven werken terug zoals voor corona.
Daarnaast is Gent een plan huisvestingsgerichte aanpak van dakloosheid aan het uitwerken. Het doel is om structurele dakloosheid aan te pakken.
51
Nood aan toegankelijk sanitair en drinkwater, en aan laagdrempelige was- en douchegelegenheden©
In de buurt van de lockers en in de parken (Citadel, Baudelo, Groene Vallei, Keizerspark) worden veel menselijke uitwerpselen teruggevonden. Buitenslapers kunnen ’s avonds of ’s nachts nergens naar het toilet gaan want het publiek sanitair is dan gesloten. Tijdens de eerste coronapiek waren ze zelfs overdag gesloten.
De kraantjes van het publiek sanitair zijn zo gemaakt dat mensen hun flesjes daar niet kunnen vullen, waardoor ze genoodzaakt zijn ergens anders aan te kloppen. Bij de wijkgezondheidscentra bijvoorbeeld, of bij de Enchanté-partners. Laagdrempelige openbare drinkwaterpunten ontbreken. Door corona werd dit pijnpunt nog versterkt want samen met de andere fonteinen werden ook de drinkwaterfonteinen afgesloten. Ook de nachtwinkels en horeca waren beperkt of niet open.
Er is ook een tekort aan laagdrempelige en toegankelijke was- en douchegelegenheden. Daardoor kunnen mensen met een laag inkomen en in een precaire woonsituatie (zonder wasgelegenheid) onvoldoende inzetten op persoonlijke hygiëne. Wat dan weer gevolgen heeft op medisch gebied en op het vlak van beeldvorming. Ook belangrijk tijdens de corona-pandemie om het mondmasker hygiënisch te kunnen houden.
- De dienst Facility Management heeft de publieke drinkwaterpunten gekoppeld aan haar beleid rond publiek sanitair. Concreet betekent dit dat alle bestaande en nieuwe punten publiek sanitair uitgerust zullen worden met een drinkwatertappunt (waar een drinkfles makkelijk onder geplaatst kan worden). In de zomer 2022 zal daarmee van start gegaan worden.
- Het bestaande publiek sanitair wordt de komende jaren geoptimaliseerd en uitgebreid. Daartoe werd een beleidskader publiek sanitair uitgewerkt waarin de krijtlijnen op niveau van spreiding, openingsuren en kwaliteit zijn vastgelegd. Integrale toegankelijkheid en genderinclusiviteit daarbij belangrijke uitgangsprincipes. Ook werd een operationele coördinator publiek sanitair aangesteld om de dienstverlening op niveau van publiek sanitair te optimaliseren en om in te zetten op verdere communicatie en signalisatie van het bestaande aanbod. Bij de uitwerking van dit beleidskader werd rekening gehouden met de behoeften van verschillende stakeholders, de operationele diensten en met de feedback van de ombudsvrouw.
- De plaskaart kreeg een grondige update en is raadpleegbaar via volgende link: www.stad.gent/publieksanitair
52
Toename dakloosheid jongeren
We zien een toename van jongeren die dak-of thuisloos worden. Jongeren hebben nood aan zorg, ‘communities’ en een veilige plek. In de zoektocht naar een woning hebben ze nood aan ondersteuning. De woonwijzer is door hen weinig gekend en er bestaat geen digitale tool. Na dak- en thuisloosheid is de opstap naar een vaste woonplek niet evident omdat ze niks hebben en van nul moeten beginnen. Eigenaars willen niet verhuren aan mensen zonder vast inkomen.
In 2022 startte de O&O jongeren. Dit zijn 10 leegstaande sociale woningen die ingezet worden voor jongeren die dak- of thuisloos zijn. De jongeren kunnen hier tijdelijk verblijven om door te stromen naar een kwaliteitsvolle en duurzame woonvorm. Zij worden hierbij begeleid door een hulpverlener van het team sociale woonbegeleiding OCMW Gent.
53
Nood aan een creatieve oplossing voor daklozen met een meervoudige problematiek
Er is een groeiende groep (bijna) daklozen die vanuit hun complexe of multi-problematiek niet meer terecht kunnen binnen het klassieke dienstverlenings- of woonaanbod. Het gaat vooral over mensen die én een verslavings- én een psychiatrische problematiek hebben en nood aan zowel huisvesting als begeleiding. De criteria voor beschut wonen vanuit de psychiatrie sluit hen uit en het gebrek aan huisvesting sluit mobiele begeleiding aan huis uit. Deze groep heeft nood aan een geïntegreerde oplossing vanuit wonen, welzijn en gezondheid.
In 2022 en 2023 ontving CAW OOst-Vlaanderen extra middelen om Housing First in te zetten. ze wierven voor Gent een 0,8 vte aan om samen met andere partners (GGZ, verslavingszorg, outreach,...) cliëntgerichte netwerken te ontwikkelen. De Wijde Zorg vzw stelt sinds voorjaar 2023 2 studio's hiervoor vrij.
In 2023 startte de bouw van 11 robuuste woningen voor mensen die dak- en thuisloos zijn en kampen met een muticomplexe problematiek. Tezelfdertijd startte een werkgroep op met diverse actoren die het begeleidingskader verder zal uitwerken.
Vanuit de Federale overheid wordt voor Gent ook extra middelen Housing First voorzien. Op dit moment wachten we op de officiële projectoproep.