Signaal 2021 Ouderen

5

Ouderenarmoede

Vele ouderen in Gent leven onder de armoedegrens maar weten niet dat ze de inkomensgarantie voor ouderen kunnen aanvragen. Of ze schamen zich hiervoor of ze vrezen dat de kinderen de toelage op het pensioen zullen moeten terugbetalen. 

Trekker: Krist Poffyn

In principe krijgen rechthebbenden de Inkomensgarantie voor Ouderen (IGO) automatisch toegekend:  het onderzoek start automatisch als men:

  • een pensioen aanvraagt in België;
  • al een pensioen krijgt in België;
  • een tegemoetkoming aan gehandicapten krijgt en de wettelijke pensioenleeftijd bereikt;
  • een leefloon krijgt en de wettelijke pensioenleeftijd bereikt.

Het is niet duidelijk welk probleem achter dit signaal schuil gaat: mogelijks gaat het om mensen die niet voldoen aan de nationaliteitsvoorwaarde (Belg zijn of in een ermee gelijkgestelde situatie verkeren), of wiens recht vervallen is wegens langdurig verblijf in het buitenland, zie signaal 6.

6

Strengere controles op inkomensgarantie zorgen voor stress en onzekerheid bij ouderen met een migratieachtergrond

Om recht te hebben op een inkomensgarantie moet je effectief in België wonen. Postbodes controleren of de ouderen in kwestie in België verblijven, door minstens één keer per jaar aan te bellen en de rechthebbende te vragen om de identiteitskaart te tonen. Wie drie keer niet thuis is, moet zich binnen de vijf dagen melden bij het gemeentehuis met een document dat de postbode in de bus steekt. Als je je niet tijdig meldt en het document niet tijdig terugstuurt dan schorst de pensioendienst de betaling van je inkomensgarantie. Iedereen die naar het buitenland gaat, hoe kort ook, moet dit vooraf melden aan de Pensioendienst. Wie langer dan 21 dagen op een ander adres verblijft, ook binnen België, moet dat vanaf nu vooraf melden. Deze strengere controles zorgen voor extra stress bij de begunstigden. Alle mensen die een inkomensgarantie voor ouderen ontvangen hebben een brief gekregen met de nieuwe regelgeving, maar voor anderstaligen is dit niet altijd evident om te begrijpen. Ook voor ouderen met een migratieachtergrond, die de gewoonte hebben om meerdere maanden per jaar terug te gaan naar hun thuisland, kan dit problemen geven.

Trekker: Krist Poffyn

In 2019 werden de controles verstrengd zoals in het signaal omschreven. Tijdens de coronacrisis werden de controles tijdelijk stopgezet. In april 2021 werd deze kwestie in de pers aangekaart door de sociale middenveldorganisaties, met de vraag om de controles weer minder streng te maken als de coronacrisis achter de rug zou zijn.

Dit is een maatregel die op federaal niveau moet aangepakt worden. De regering De Croo had na eerdere kritiek al aangekondigd dat ze de controles wil bijsturen. Minister van Pensioenen Karine Lalieux, die daarover op 22/04/21 werd bevraagd in de Kamer van Volksvertegenwoordigers, beloofde de regels op korte termijn (na eind juni) te versoepelen, en op middellange termijn een nieuw controlesysteem uit te werken, samen met de sociale partners.

Sinds 25 juni 2022 zijn de verblijfsvoorwaarden en de controleprocedure veranderd voor de gerechtigden op de Inkomensgarantie voor ouderen (IGO).

  1. De verblijfsvoorwaarden zijn versoepeld: de IGO-gerechtigden moeten enkel hun verblijven in het buitenland van meer dan 5 opeenvolgende dagen, of 6 nachten (want de dagen van vertrek naar het buitenland en terugkomst naar België worden niet meegerekend) meedelen.  
  2. De controleprocedure is gewijzigd: op willekeurige data wordt de effectieve aanwezigheid van gerechtigden in België gecontroleerd. Er wordt een aangetekende brief met ontvangstbewijs verstuurd. Sommige gerechtigden worden vrijgesteld van deze automatische controle. Het gaat om gerechtigden die:
  • ouder zijn dan 80 jaar;
  • in een rust- of verzorgingstehuis of in een psychiatrische verzorgingsinstelling verblijven;
  • ingeschreven zijn op een OCMW-adres;
  • een erkende handicap hebben met een verlies aan zelfredzaamheid van minstens 7 punten, erkend door de Directie-generaal Personen met een handicap van de FOD Sociale Zekerheid;
  • een handicap hebben en een tegemoetkoming voor hulp aan bejaarden ontvangen, of een zorgbudget voor ouderen met een zorgnood.

Deze personen kunnen wel gecontroleerd worden als de Pensioendienst vermoedt dat er fraude is.

Alle IGO-gerechtigden kregen een brief met alle informatie over deze wijzigingen.

Bron: IGO: versoepelde verblijfsvoorwaarden en gewijzigde controleprocedure | POD Maatschappelijke Integratie (mi-is.be)

12

Plafond maximumfactuur voor chronisch zieken later bereikt

Bepaalde zorg is door de 6de staatshervorming overgeheveld van Federaal naar Vlaams niveau.

De ziekenfondsen mogen daardoor sinds 1 januari 2020 de betaalde remgelden en bedragen in kader van de overgehevelde zorgsectoren niet langer meetellen voor de maximumfactuur (plafonnering van de kosten), het zorgforfait of het statuut chronische aandoening.

Dit heeft een invloed op 3 domeinen:

  • patiënten verliezen de terugbetaling van hun remgelden in het kader van de maximumfactuur. Het gaat om gemiddeld 300 euro per persoon, en veel meer voor mensen met hoge gezondheidskosten.
  • Ongeveer 7% van de mensen die normaal het statuut chronische aandoening krijgen, dreigt dit statuut te verliezen waardoor ze ruim 100 euro meer uit eigen zak moeten betalen alvorens de maximumfactuur in werking treedt. Daarenboven verliezen zij het recht op de derdebetalersregeling.
  • Ook dreigt het verlies van het zorgforfait voor chronisch zieken. Dat kan oplopen van 312 euro tot 624 euro per jaar.
Trekker: Leen Van Zele

13

Ouderenzorg EU-burgers

EU-burgers moeten werken om hier te kunnen blijven. Als hun ouders ziek zijn, willen ze hen naar hier halen om te verzorgen. Maar dan kunnen ze niet werken en vervalt hun E-kaart. De ouders kunnen niet in een woonzorgcentrum terecht omdat het te duur is en ze geen recht hebben op terugbetaling. Ze kunnen dit recht wel krijgen als hun kind bewijst dat hij/zij hen ten laste kan nemen. Vaak kan dit echter niet omwille van de precaire werksituatie als (schijn)zelfstandige. Ook mantelzorgverlof opnemen kan niet door deze precaire werksituatie. Doordat de kinderen vaak in precaire situaties leven, hebben zij niet de mentale kracht om mantelzorg op zich te nemen, of onvoldoende financiële middelen om die extra mond te voeden. Hierdoor komen de ouderen soms op straat terecht,

Ouderen die hier al jaren verblijven en geen link meer hebben met het thuisland omdat hun kinderen hier een leven opgebouwd hebben, ervaren gelijkaardige problemen. Ze hebben vaak onvoldoende rechten opgebouwd om van een ziekteverzekering of pensioen te kunnen genieten.

Dit signaal dient verder uitgeklaard te worden, verblijfsrechtelijke aspecten en toegang tot sociale zekerheidsstelsel spelen hierin een belangrijke rol. Regelgeving is geen lokale bevoegdheid.

15

Overlevingspensioen of uitkering teruggevorderd via belastingen

Mensen die hun partner verliezen, krijgen gedurende een bepaalde periode een overlevingspensioen. Zij worden echter niet voorbereid op het feit dat de belastingen een groot deel hiervan terugvorderen. Ook bij mensen met een uitkering is dit zo. Vaak ondervinden deze mensen problemen om het geld te kunnen terugbetalen.

Trekker: Krist Poffyn

"Terugvordering" is hier niet het juiste woord: er wordt enkel teruggevorderd in geval van ten onrechte ontvangen pensioenen. Door het overlevingspensioen verhoogt het totale inkomen, wat er wel toe kan leiden dat er meer belastingen moeten betaald worden. De pensioendienst  stelt dat ze mensen daar niet voor waarschuwen, omdat iedere individuele situatie anders is.

20

Psychische hulp voor 65+

Mensen ouder dan 65 jaar met een ernstige en langdurige psychische kwetsbaarheid kunnen vaak nergens terecht voor psychische hulp. De Mobil Teams hanteren een leeftijdsgrens van 18 tot 65 jaar. Het aanbod vanuit de Lokale Dienstencentra en de eerstelijnspsycholoog (sinds corona ook voor 65+) is voor hen vaak niet toereikend.

Trekker: Joke Vasseur

Corona heeft een aantal pijnpunten en hiaten in het zorgaanbod scherper gesteld, zeker ook op vlak van zorg en ondersteuning bij psychische kwetsbaarheid. Ook de nood aan mobile geestelijke gezondheidszorg voor 65+ers werd via corona hoger op de politieke agenda geplaats. Gevolg hiervan is dat door FOD volksgezondheid middelen worden ter beschikking gesteld om met lokale netwerken outreachende zorg voor doelgroep ouderen te organiseren. 

Voor kwetsbare volwassenen en ouderen (65+) worden in september 2021 extra middelen ingezet voor outreachende geestelijke gezondheidszorg. Deze werden oa ingezet in het mobiel crisis team (MCT) en de 2b teams (Mobil) die begeleidingen aan huis doen van mensen met een psychische kwetsbaarheid. De mobil teams kampen reeds jaren met een capaciteitstekort, waardoor ze moeten werken met wachtlijsten. Daarnaast hadden de outreachende werkingen van het PAKT tot voor kort een leeftijdsgrens van maximum 65 jaar. De extra middelen zorgden er voor dat een deel van de mensen met een verhoogde kwetsbaarheid versneld konden instromen en gepaste begeleiding krijgen. Voor de versnelde instroom van mensen met een kwetsbaar profiel worden de criteria van de netwerktafel Azis (Assertieve zorg in de samenleving - http://www.pakt.be/node/281) gehanteerd.

De nieuwe conventie voor psychologische hulp, die wordt uitgerold in 2022, zorgt er voor dat ook 65+ers er terecht kunnen voor betaalbare gespecialiseerde psychologische hulp. Dit voor een tarief van 11 euro per sessie aan normaal tarief, 4 euro per sessie voor mensen met verhoogde tegemoetkoming. 

 

 

35

De ontoegankelijke huurmarkt®

  • Verhuurders willen vaak niet verhuren aan mensen met een vreemde familienaam, maar ook niet aan mensen met een vervangingsinkomen, een leefloon of aan alleenstaande gepensioneerden (tenzij hun kinderen borg staan).
  • Nieuwbouwwoningen zoals aan Dok-Noord zijn onbetaalbaar en dit werkt gentrificatie in de hand.
  • Sommige gezinnen staan al heel lang op de wachtlijst voor een sociale woning.  Als ze dan uiteindelijk een woning aangeboden krijgen, moeten ze soms binnen de maand verhuizen om die woning niet te verliezen. Omdat ze een vooropzeg van 3 maanden hebben, moeten  ze 2 maanden dubbele huur betalen.
  • Voor gezinnen met meer dan 5 kinderen is er geen aanbod.
  • De huurprijs van een sociale woning is berekend op de belastingaangifte van 3 jaar terug. Soms is het verschil in inkomen groot in vergelijking met 3 jaar terug. Ondertussen zijn mensen soms gepensioneerd, of werkloos geworden, … Vaak is het ook even wachten op een aanpassing van de huurprijs na een scheiding, en je inkomen moet bovendien gedurende 3 maanden 20% lager zijn om in aanmerking te komen voor een aanpassing.
Trekker: Debby Drubbel

Aanbodverruiming: Stad Gent wil het aantal SVK woningen verdubbelen, het aantal betaalbare huurwoningen via Huuringent verdrievoudigen en 1.200 bijkomende sociale woningen laten bouwen. Daartoe is budget voorzien en een investeringssubsidie voor de huisvestingsmaatschappijen. 

Via sociaal beheer wil stad Gent private woningen die langer dan 2 jaar op het leegstandsregister staan verhuren via SVK.

Discriminatie: de praktijktesten op de private huurmarkt worden verdergezet. De werking voor ondersteuning aan verhuurders wordt uitgebouwd met een Verhuurderspunt. Verhuurders zullen begeleid worden in objectieve verhuur. De samenwerking met de immokantoren wordt versterkt.

Huurgeschillen: voor huurders die problemen ondervinden wordt de drempel voor juridisch advies verlaagd door gratis zitdagen van Huurdersbond Oost-Vlaanderen in het stadskantoor en via doorverwijsbrieven naar Huurdersbond Oost-Vlaanderen.  

Gentrificatie: in elk stadsproject wordt 20% sociale huurwoningen en 20% budgethuurwoningen voorzien. Budgetkoop wordt omgezet in budgethuur. Via renovatietrajecten voor verhuurders wordt gestimuleerd dat bestaande huurwoningen gerenoveerd en verder verhuurd worden in plaats van verkocht.

Woningen voor grote gezinnen: bij de bouw van nieuwe SVK woningen en van nieuwe sociale woningen wordt gestreefd naar een maximaal aantal gezinswoningen met drie en meer slaapkamers. In de renovatiepremie voor verhuurders wordt extra subsidie gegeven vanaf meer dan drie slaapkamers.

Dit signaal werd geselecteerd voor het Sociaal Innovatiefonds 2022

43

Toegankelijkheid sociale hoogbouw®

Sociale hoogbouwblokken zijn vaak moeilijk toegankelijk. Het is in sommige gebouwen niet evident om met een kinderwagen binnen en buiten te gaan omdat de drempel (letterlijk) te hoog is zonder oprijplank. Daarnaast zijn de gangen en liften vaak smal waardoor je niet kan draaien met een kinderwagen.

Oudere of minder mobiele mensen wonen soms op hogere verdiepingen. Als een lift stuk is, kan die niet altijd onmiddellijk gerepareerd worden waardoor mensen opgesloten zijn in hun eigen appartement. Soms dagenlang. De trap nemen is geen optie.

Trekker: Debby Drubbel

Stad Gent pleit voor snelle herstellingen bij sociale woningen, ook bij sociale hoogbouw. In nieuwe projecten geven de stadsdiensten adviezen om alle appartementen maximaal toegankelijk te maken, voldoende bergruimte te voorzien en de gemeenschappelijke delen groot genoeg te maken, bijvoorbeeld in functie van kinderwagens. Oude gebouwen worden omwille van toegankelijkheid en verouderde oppervlaktenormen uit de tijd dat ze gebouwd werden, vervangen door nieuwe gebouwen (vb Rabot, Nieuw Gent).

47

Vervuilde thuissituaties

Buurtzorgers (outreachende medewerkers van een Lokaal Dienstencentrum) worden regelmatig geconfronteerd met ouderen die een verzamelwoede hebben en niet gemakkelijk hulp toelaten. Omdat deze verzamelwoede vaak veroorzaakt wordt door een psychische problematiek, is een multidisciplinaire aanpak aangewezen:  een langdurige psychosociale begeleiding, een eenmalige grote opkuis of een gefaseerde opkuis, de situatie verder onder controle houden door regelmatige thuiszorg, … Belangrijk hierbij is dat de oudere terug vertrouwen krijgt in de hulpverlening.

De sociale dienst kan hierin financieel ondersteunend zijn. Signaal wordt in overleg met departement gezondheid en zorg besproken, met als doel, procesvereenvoudiging, informatiedoorstroming enz... 

74

Aangepaste opvang voor anderstalige zorgbehoevende ouderen

Het is zeer moeilijk om een geschikte opvangplek in een woonzorgcentrum te vinden voor anderstalige zorgbehoevende ouderen (met dementie).  Naast de opvang op zich, is ook de begeleiding niet evident omdat zowel het zorg- als het activiteitenaanbod in het Nederlands plaatsvinden.

  • Dit signaal is herkenbaar maar de situatie is wat genuanceerder; er is sowieso een groep die wel al bereikt wordt, maar ook een groep die niet bereikt wordt. De laatste jaren wordt een enorme evolutie waargenomen.
  • De overgang naar een wzc is sowieso niet evident maar voor personen met een migratie achtergrond is de stap mogelijks nog groter. Er zijn heel wat zaken die het extra moeilijk maken: taboe (vooral bij familieleden niet persé door oudere zelf), taal, geloof, maaltijden

We constateren dat er op 2 niveaus drempels zijn:

1. Om de weg naar een woonzorgcentrum of andere opvang te vinden of kiezen --> heel wat drempels (kennis, taboe,...). 

2.  Eenmaal in het woonzorgcentrum zijn er aanpassingen nodig zowel vanuit personeel wzc als bewoner (zorg op maat voor bewoner met migratieachtergrond): taal, maaltijden, activiteiten...

Goeie voorbeelden en geleerde lessen:

  • Enkele woonzorgcentra hebben hier zeker al op ingezet, maar in veel wzc is hier nog niet echt beleid rond dus nog werk aan de winkel. Door corona heeft elk wzc de afgelopen 2 jaar ook op een "eiland" geleefd. Er zijn heel wat zaken on hold gezet wegens andere prioriteiten. Nu tijd om hiermee weer aan de slag te gaan
  • Voorbeeld van good practice: Wzc de vijvers nam deel aan projectoproep rond cultuursensitieve zorg in de residentiële ouderenzorg. Zie rapport https://www.kdg.be/sites/default/files/rapport_cszinwzc-sep2020-scherm.pdf. Hieruit zijn veel lessen te leren voor andere woonzorgcentra.
  • Er loopt momenteel ook een onderzoek vanuit UGent over diversiteit in Gentse woonzorgcentra
  • Vanuit InGent worden opleiding georganiseerd voor zorgpersoneel om te werken rond diversiteit

77

Thuiszorgmateriaal te kostelijk

Oudere patiënten die zich in een kwetsbare situatie bevinden hebben nood aan degelijk thuiszorgmateriaal maar stellen dit door de hoge huurprijs soms lang uit. Het meeste materiaal kan ook alleen gekocht worden, en niet uitgeleend. Dit maakt het niet alleen voor de cliënt moeilijk, maar ook voor de mantelzorger en de zorgverlener.  Voor  mensen zonder wettig verblijf is thuiszorgmateriaal onbetaalbaar omdat het niet in de medische kaart zit. Waar een afbetalingsplan mogelijk is zijn de extra kosten en voorwaarden vaak nog te hoog.

Ook verzorgingsmateriaal is vaak te duur voor patiënten. Vaak moet de arts of thuisverpleegkundige een goedkoper alternatief zoeken voor materiaal waarmee patiënten na een ziekenhuisopname thuis komen.

Trekker: Leen Van Zele